10.1 : Etik ve Biyoetik

Etik, ahlaki eylemlerin felsefi bir incelemesidir. Etik, bireyler ve toplum için neyin değerli olduğunu belirlemeye çalışır. Ahlaki yargıların rasyonel gerekçelerini inceler ve ahlaki açıdan sadece, adil ve doğru olanı analiz eder. Biyoetik, yaşam bilimleri ve tıptaki felsefi, sosyal ve hukuki konuları analiz eden uygulamalı etiğin bir alt disiplinidir. Etik teoriler karar vermenin temelini oluşturur ve insanların yön aradığı bakış açılarını temsil eder. Ahlaki gereklilikler ve sorumluluklar konusunda net bir anlayış sunmaya çalışırlar. Duruma ve etik ikileme bağlı olarak farklı teoriler insanların ne yapabileceğini açıklar.

Geleneksel bir etik teori olan Deontoloji, yükümlülükler ile insan eylemlerinin ahlakı arasındaki ilişkiyi vurgular. Eylemin sonuçlarına odaklanmaz, ancak belirli bir durumu temel doğru veya yanlışın varlığı açısından inceler. Sağlık hizmetlerinde deontoloji, zorlu durumlarla karşı karşıya kalındığında bile ahlaki görevlere bağlı kalmanın önemini vurgulamaktadır. Örneğin, bir sağlık uzmanı hastaya mahremiyet sözü verirse ancak daha sonra hastanın durumunun bulaşıcı olduğunu keşfederse, bir deontolog bu sözü tutmanın etik açıdan zorunlu olduğunu savunacaktır. Başkalarına verebileceği potansiyel zarara rağmen deontolojik yaklaşım, yalnızca sonuçlara odaklanmak yerine taahhütlere ve ahlaki yükümlülüklere saygı gösterilmesine öncelik verir.

Faydacılık teorisi ahlaki açıdan doğru veya yanlış eylemlerin etkilerini dikkate alır. Bir eylemin sonucunu veya sonucunu vurguladığı için sonuççuluğun bir biçimidir. Örneğin, hayat kurtaran ilaçların sınırlı olduğu bir senaryoda, faydacı bir yaklaşım, ilacı hayatta kalma şansı daha yüksek olan bir hastaya dağıtacak ve en önemli sayıda kişi için en iyi sonuçları elde etmeyi amaçlayacaktır. Bu karar, başka bir hasta için potansiyel olarak olumsuz olsa da, faydacı etiğin sonuçcu doğasını yansıtır ve bireylerin yararından ziyade toplumun genel yararını vurgular.

Hak etiği teorisine göre toplumun ortaya koyduğu haklar korunur ve en yüksek öncelik verilir. Haklar, geniş bir kitle tarafından savunulduğu için etik açıdan doğru ve meşrudur. Sağlık hizmetlerinde hak etiği teorisi, toplum tarafından oluşturulan temel haklara öncelik verilmesini savunur. Örneğin, hasta mahremiyetinin korunması, yaygın savunuculuk nedeniyle etik açıdan haklı görülebilir. Bir sağlık çalışanının hassas bilgileri rızası olmadan ifşa etmesi hastanın mahremiyet hakkını ihlal etmektedir. Haklar teorisi, belirli eylemler daha iyi genel sonuçlar doğursa bile, geniş çapta tanınan ve kabul edilen hakların korunması gerektiğini ileri sürer.

Erdem etiği teorisi, bireyi normal davranışından farklı olabilecek bir eylemden ziyade karakterine göre değerlendirir. Olağandışı ve düzensiz davranışları etik dışı olarak derecelendirirken kişinin ahlakını, itibarını ve motivasyonunu dikkate alır.

Sağlık hizmeti ortamında erdem etiği, izole eylemlerden ziyade sağlık çalışanlarının karakterini vurgular. Bir doktorun, ölümcül bir tanıyı hastaya açıklama konusunda zor bir kararla karşı karşıya olduğu bir senaryoyu düşünün. Erdemli bir yaklaşım, hekimin hastanın duygusal sağlığını göz önünde bulundurarak şefkat, empati ve dürüstlük sergilemesini gerektirir. Erdem etiği uzmanı, dürüstlüğe ve empatiye değer veren hekimin ahlaki karakterine odaklanır.